อุตสาหกรรมกาแฟในประเทศไทยเรานั้น เรียกได้ว่ามีอัตราการเติบโตขึ้นอย่างต่อเนื่องในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา หรือเราอาจจะเรียกได้ว่า การเติบโตในอุตสาหกรรมกาแฟ เทพจะทุกภาคส่วนในประเทศไทยของเรา มีอัตราการเพิ่มขึ้นอย่างก้าวกระโดด อย่างที่เมื่อหลายสิบปีก่อนไม่เคยเกิดขึ้นเลย โดยทั้งในภาคส่วนของผู้ผลิต ผู้ปลูกกาแฟ มีการผลิตกาแฟเพิ่มมากขึ้น หรือแม้แต่ในภาคส่วนของธุรกิจร้านกาแฟ และธุรกิจคาเฟ่มากมาย ธุรกิจเหล่านี้ก็ได้ผุดขึ้นมากขึ้นเรื่อยๆ ไม่ใช่เพียงแค่ในเมืองใหญ่ ที่เป็นเมืองแห่งกาแฟอย่างเชียงใหม่ เชียงราย หรือน่านเพียงเท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงเมืองใหญ่ ที่เป็นเมืองธุรกิจต่างๆ อย่างในกรุงเทพมหานครเรา ไม่เพียงเท่านั้น แม้แต่ในเมืองท่องเที่ยว หรือพื้นที่ท่องเที่ยวอื่นๆ ก็ได้มีบรรดาร้านกาแฟหรือคาเฟ่ ผุดขึ้นมามากขึ้นเรื่อยๆ
และในวันนี้เอง เราจะชวนคุณมาคุยกันในเรื่องของ กาแฟไทย ว่าด้วยเรื่องของอุตสาหกรรมกาแฟในประเทศไทย ว่าในแต่ละภาคส่วนนั้น อุตสาหกรรมกาแฟของเราเดินทางมาถึงจุดไหนกันแล้ว กาแฟอะไรที่เป็นที่นิยมในบ้านเรา ความท้าทายที่ทั้งห่วงโซ่ จำเป็นที่จะต้องเผชิญ และแก้ไขปัญหาเหล่านี้ให้ได้ รวมถึงอนาคตของอุตสาหกรรม กาแฟไทย ด้วย เราจะเดินทางไปถึงจุดไหนกัน
สายพันธุ์กาแฟในบ้านเรา
อย่างที่หลายคนน่าจะรู้กันอยู่แล้ว ในประเทศไทยเรา ก็เหมือนกับอีกหลากหลายประเทศทั่วโลก ที่สามารถปลูกกาแฟออกมาได้มีคุณภาพดี คือกาแฟที่ประเทศไทยเราได้นำมาปลูก นั่นก็คือเมล็ดกาแฟสายพันธุ์อาราบิก้า ซึ่งอาราบิก้าเหล่านี้ จะถูกปลูก บริเวณพื้นที่ภูเขาทางตอนเหนือของประเทศไทย หลายคนกล่าวว่า การผลิตกาแฟ หรือการปลูกอาราบิก้าในประเทศไทยของเรานี้ มีจุดศูนย์กลางหลักใหญ่อยู่ที่จังหวัดเชียงใหม่ ที่ซึ่งได้ชื่อว่าเป็นเมืองหลวงแห่งกาแฟไทย
แต่ก็ไม่เพียงเท่านั้น ยังมีอีกหลายจังหวัด ในแถบตอนเหนือของบ้านเราเอง ที่สามารถปลูกอาราบิก้าออกมาได้ด้วยเช่นกัน ยกตัวอย่างเช่นในพื้นที่จังหวัดน่าน และจังหวัดเชียงรายซึ่งเป็นที่ตั้งของดอยช้าง ซึ่งเป็นพื้นที่ปลูกกาแฟที่คอกาแฟน่าจะรู้จักกันเป็นอย่างดี บนพื้นที่นี่ มีสภาพอากาศที่เอื้ออำนวยต่อการเจริญเติบโตของกาแฟ และเป็นสถานที่ที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานเกี่ยวกับการปลูกกาแฟภายในประเทศ
นับว่าเป็นเรื่องดี ที่ในปัจจุบันได้มีอาราบิก้ามากมาย ถูกปลูกในประเทศไทย อีกทั้งยังได้มีการผลักดันจากหลายภาคส่วน ได้ดันให้อาราบิก้าเหล่านี้ ผลักดันให้เป็นกาแฟสเปเชียลตี้ สามารถที่จะเพิ่มมูลค่าของกาแฟได้มากเลยทีเดียว
ค่อนข้างเป็นเรื่องที่โชคดี เพราะนอกจากกาแฟอาราบิก้าแล้ว ในประเทศไทยของเรานั้น ยังสามารถผลิตกาแฟสายพันธุ์โรบัสต้า ออกมาให้เราได้ดื่มได้ด้วยเช่นกัน หากจะกล่าวถึงกาแฟโรบัสต้า หลายคนน่าจะคุ้นเคย ว่าเราจะน้ำกาแฟโรบัสต้าเหล่านี้ นำมาทำเป็นกาแฟสำเร็จรูปเสียส่วนใหญ่ เนื่องจากรสชาติไม่ได้มีความละเอียดอ่อน และไม่ได้ซับซ้อนเหมือนกับกาแฟอาราบิก้า หรือไม่ แบรนด์กาแฟหลายแบรนด์ ก็จะนำเมล็ดของกาแฟโรบัสต้านี้ มาทำการเบลนด์ กับกาแฟอาราบิก้า เพื่อให้กาแฟมีความเข้มข้นขึ้น หรือเพื่อเป็นการลดต้นทุนการผลิตของกาแฟ
แต่ในปัจจุบัน ทางผู้ผลิตกาแฟโรบัสต้าของเรา เริ่มที่จะหันมาให้ความสนใจ และใส่ใจเพื่อที่จะผลักดันกาแฟโรบัสต้า ให้มีคุณภาพมากยิ่งขึ้น และต้องการที่จะเผยแพร่สู่ตลาดมากยิ่งขึ้น ได้มีการทำกาแฟที่เรียกว่า Fine Robusta ออกมาเพื่อให้ตอบรับความต้องการของผู้บริโภคที่ต้องการดื่มกาแฟที่มีความหลากหลายขึ้น มีคุณภาพมากยิ่งขึ้น และมีความแปลกใหม่มากยิ่งขึ้นด้วย ซึ่งในปัจจุบันในจุดนี้ นับว่าเป็นจุดเริ่มต้น ที่จำเป็นที่จะต้องมีการพัฒนาต่อไปอีกมากเลยทีเดียว
อุตสาหกรรมกาแฟของประเทศไทยเรานั้น ส่วนใหญ่แล้ว เกษตรกรผู้ปลูกกาแฟเหล่านี้ จะเป็นบรรดาเกษตรกรรายย่อย ถึงแม้จะมีรายใหญ่กระโดดเข้ามาเล่นในอุตสาหกรรมกาแฟอยู่บ้าง แต่หากลองเทียบอัตราส่วนจากทั้งหมดดู ส่วนใหญ่แล้วก็ยังคงเป็นเกษตรกรรายย่อยอยู่ดี ที่ทำการปลูกกาแฟ และทำการผลิตกาแฟออกมาให้เราได้ดื่มกัน
ความท้าทายที่อุตสาหกรรมกาแฟไทยต้องเผชิญ
อุตสาหกรรมกาแฟของประเทศไทยเรานี่เอง ล้วนแล้วแต่ต้องเผชิญกับความท้าทายมากมายหลากหลายประการด้วยกัน ความท้าทายเหล่านี้บางส่วนเป็นความท้าทายที่ทั้งโลกจำเป็นที่จะต้องเผชิญ และบางส่วนเป็นปัญหาในภูมิภาคของเราเอง
ความท้าทายแรกของอุตสาหกรรมกาแฟไทย คือเรื่องของราคากาแฟในตลาดโลก ที่ค่อนข้างจะมีความผันผวน สิ่งนี้เกิดมาจากปัญหาหลักใหญ่สำคัญ คือในเรื่องของปัญหาสิ่งแวดล้อม กับปัญหาสภาพอากาศที่มีการเปลี่ยนแปลง สิ่งนี้ทำให้อุณหภูมิสูงขึ้น รวมถึงอุณหภูมิในพื้นที่ที่แต่เดิมเคยปลูกกาแฟได้ดี เมื่อเกิดปัญหาเหล่านี้ พื้นที่เหล่านั้นจะมีอุณหภูมิสูงขึ้น เมื่อมีอุณหภูมิสูงขึ้น กาแฟที่สามารถปลูกได้ก็จะไม่สามารถปลูกได้อีกต่อไปแล้ว หรือไม่ก็อาจจะต้องใช้ทรัพยากรมากขึ้น ในการดูแลกาแฟแบบเดิมๆ เพื่อให้ที่จะได้ผลผลิตและคุณภาพเท่าเดิม ด้วยเหตุนี้ ราคากาแฟจึงมีการผันผวน ซึ่งส่วนมากจะไปในทางแพงขึ้น
ความท้าทายอีกอย่างที่สำคัญ คือเรื่องของการแข่งขันกับตลาดประเทศอื่นๆ ไม่ต้องมองถึงตลาดระดับโลก ที่เราจะไปแข่งกับประเทศในแอฟริกา หรือประเทศแถบอเมริกากลางและอเมริกาใต้ แต่ให้มองในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ของเรานี่เอง เหล่านี้ล้วนมีกาแฟที่เป็นเอกลักษณ์ และเป็นของดีอยู่มากเช่นกัน ไม่ต้องมองไหนไกล ประเทศเมียนมาร์เพื่อนบ้านเรานี่เอง เริ่มที่จะผลักดัน และมีการผลิตกาแฟสเปเชียลตี้ ซึ่งนี่ถือเป็นตัวอย่างที่น่าสนใจ เนื่องจากมีพื้นที่ที่ค่อนข้างติดกัน กาแฟที่ได้ก็มีความคล้ายกันอยู่มาก หรือหากจะมองไกลหน่อย กับกาแฟที่ค่อนข้างมีชื่อเสียง อย่างกาแฟของประเทศอินโดนีเซีย มีหลายพื้นที่ที่ปลูกกาแฟออกมาได้อย่างยอดเยี่ยมและเป็นเอกลักษณ์ อย่างเช่นบนเกาะสุมาตรา เกาะชวา หรือแถบสุลาเวสี เหล่านี้ก็มีกาแฟชั้นเยี่ยมด้วยกันทั้งสิ้น
นอกจากนี้แล้ว ยังมีความท้าทายในเรื่องของการเข้าถึงเทคโนโลยี และการเข้าถึงช่องทางการตลาดที่ดียิ่งขึ้น ประเทศไทยของเรานี่เอง เป็นประเทศที่ส่วนใหญ่แล้ว ผู้ที่อยู่ในอุตสาหกรรมกาแฟ ในจุดที่เป็นผู้ผลิตกาแฟ ส่วนใหญ่จะเป็นบรรดาเกษตรกรรายย่อย ซึ่งส่วนมากก็ไม่ได้มีทรัพยากร ที่จะใช้ในการลงทุนทางเทคโนโลยี ช่องทางการตลาดของเกษตรกรหลายราย ก็อาจจะมีอยู่ค่อนข้างจำกัด
แต่ถึงแม้ว่าจะมีความท้าทายเหล่านี้เกิดขึ้นในอุตสาหกรรมกาแฟของบ้านเรา แต่ก็มีทั้งทางภาครัฐ และองค์กรของเอกชน ที่ได้พยายามทำการส่งเสริม และสนับสนุนการเติบโตของอุตสาหกรรมกาแฟมากมายด้วยกัน ยกตัวอย่างเช่น การเข้ามามีส่วนร่วมในการพัฒนาวิธีการโปรเซส และเรื่องของการคั่วกาแฟให้ดียิ่งขึ้น โดยการสนับสนุน ในการให้องค์ความรู้ และเทคโนโลยีแก่เกษตรกร
การที่มีร้านกาแฟเกิดขึ้นมากมายในเมืองไทย มองอีกมุมนึง มันทำให้การแข่งขันในตลาดสูงขึ้น และการเข้าถึงกาแฟแพร่หลายมากยิ่งขึ้น ร้านกาแฟหลายร้าน ยังใช้ไอเดียในการนำเสนอกาแฟไทย เพื่อให้เป็นที่รู้จัก ทั้งในหมู่ผู้ดื่มกาแฟชาวไทย และผู้ดื่มกาแฟต่างประเทศได้มากยิ่งขึ้น ยิ่งร้านกาแฟ และโรงคั่วกาแฟต่างๆ น้ำกาแฟไทยเหล่านี้ไปเสนอมากเท่าไหร่ อุตสาหกรรมกาแฟไทยภาพรวม ก็จะยิ่งเติบโตมากขึ้นได้เท่านั้นเช่นเดียวกัน
ปัจจัยอีกประการหนึ่ง ที่สามารถจะสนับสนุนการเติบโตของอุตสาหกรรมกาแฟในประเทศไทยได้เป็นอย่างดี ซึ่งถือเป็นจุดเด่นของเราที่หลายประเทศอาจจะไม่มี คือจำนวนนักท่องเที่ยว ที่เดินทางเข้ามาในประเทศไทยที่เพิ่มมากยิ่งขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งหลังจากเหตุการณ์การระบาดใหญ่ในครั้งนี้ หลายคนที่เป็นคอกาแฟ หรือต้องการเข้ามาเพื่อลิ้มลองกาแฟของบ้านเรา นักท่องเที่ยวเหล่านี้ก็มีอยู่มากมายไม่น้อยเลย หลายคนสนใจที่จะลองชิมกาแฟ ที่ใช้วิธีการ หรือวัฒนธรรมท้องถิ่นในการผลิต โดยเฉพาะกาแฟสเปเชียลตี้ ที่ผ่านการโปรเซสโดยชาวบ้าน ใช้องค์ความรู้แบบเก่าในการนำเสนอกาแฟออกมาให้มีเอกลักษณ์ ในแง่หนึ่ง สิ่งนี้ยังส่งผลให้บ้านเรามีร้านกาแฟและคาเฟ่เกิดขึ้นมากมาย ไม่เพียงแต่พื้นที่แหล่งท่องเที่ยวเพียงเท่านั้น แต่ยังรวมถึงในเมืองใหญ่หลายเมือง และเมืองย่อยอีกมากมายด้วย โดยกาแฟ มีอยู่ด้วยกันมากมายหลากหลายรูปแบบแตกต่างกันออกไป มีตั้งแต่กาแฟถ่ายแบบดั้งเดิม ที่เราเห็นขายกันทั่วไปตามท้องถนน ไปจนถึงกาแฟรูปแบบสเปเชียลตี้ และกาแฟแบรนด์ต่างประเทศมากมาย คุณสามารถหาทุกอย่างได้ในประเทศไทย
โดยรวมแล้ว หากเราจะมองอนาคตของอุตสาหกรรมกาแฟในประเทศไทยนั้น ก็ต้องขอบอกเลยว่า นี่เป็นเพียงแค่จุดเริ่มต้นเท่านั้น เนื่องด้วยความต้องการกาแฟคุณภาพสูง ของผู้บริโภคกาแฟหมู่มาก ที่ยังคงจะเจริญเติบโตอย่างต่อเนื่องทั้งในประเทศและต่างประเทศ ด้วยสภาพภูมิประเทศและภูมิอากาศที่เอื้ออำนวยต่อการเจริญเติบโตของกาแฟ เนื่องด้วยวัฒนธรรมที่มีความหลากหลาย และส่วนหนึ่งได้รับการสนับสนุนจากทางภาครัฐและเอกชน ถึงแม้ว่าจะมีปัญหาหลายอย่าง แต่กาแฟบ้านเราก็ถูกพูดถึงบนเวทีโลกอยู่ ด้วยเหตุปัจจัยเหล่านี้ ประเทศไทยจึงอยู่ในสถานะที่ค่อนข้างดี ที่จะกลายมาเป็นผู้เล่นสำคัญในอุตสาหกรรมกาแฟตลาดโลกได้อย่างไม่ยาก
